Υποστήριξη

Η αιμοσφαιρίνη του αίματος μπορεί να μετρηθεί με μια απλή εξέταση. Φυσιολογικά κυμαίνεται μεταξύ 12 και 16g/dl στις γυναίκες και 14 και 18g/dl στους άνδρες. Σε περίπτωση που η αιμοσφαιρίνη πέσει κάτω από τα φυσιολογικά επίπεδα, τότε έχουμε αναιμία. Αυτό συμβαίνει όταν διαταράσσεται η ισορροπία μεταξύ καταστροφής και παραγωγής ερυθρών αιμοσφαιρίων, στα οποία βρίσκεται η αιμοσφαιρίνη. Ανάλογα με την τιμή της αιμοσφαιρίνης, η αναιμία διακρίνεται σε ήπια, μέτρια και σοβαρή.

Γιατί παθαίνουν αναιμία οι καρκινοπαθείς;

Ο κυριότερος λόγος εμφάνισης αναιμίας στους καρκινοπαθείς είναι η κατασταλτική επίδραση της χημειοθεραπείας στον μυελό των οστών. Όμως, και η ίδια η νόσος είναι δυνατόν να προσβάλλει τον μυελό των οστών και να οδηγήσει σε μειωμένη παραγωγή ερυθρών αιμοσφαιρίων. Η χημειοθεραπεία μπορεί να επηρεάσει τα νεφρά ώστε αυτά να μην μπορούν να παράγουν ερυθροποιητίνη, ενώ εκτεταμένη ακτινοβολία σε μεγάλα οστά μπορεί να καταστρέψει τον μυελό που περιέχουν. Πολύ συχνά οι ασθενείς έχουν ναυτία, εμέτους ή ανορεξία εξαιτίας των οποίων δεν μπορούν να τραφούν σωστά και έτσι δεν μπορούν να πάρουν τα απαραίτητα για την ερυθροποίηση θρεπτικά συστατικά. Άλλο αίτιο αναιμίας μπορεί να αποτελέσει η αιμορραγία (που συχνά δεν φαίνεται). Τέλος, το ίδιο το ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού προκειμένου να αμυνθεί έναντι των καρκινικών κυττάρων, καταστρέφει και κάποια ερυθρά αιμοσφαίρια.

Συμπτώματα αναιμίας

Τα συμπτώματα της αναιμίας διαφέρουν ανάλογα με τη βαρύτητά της και οφείλονται στο ότι τα όργανα δεν μπορούν να λειτουργήσουν σωστά, καθώς δεν έχουν αρκετό οξυγόνο. Η ήπια αναιμία μπορεί να μην προκαλεί κανένα σύμπτωμα, άλλα να διαπιστώνεται μόνο από την εξέταση αίματος. Πιο σοβαρές αναιμίες προκαλούν ωχρότητα δέρματος, αδυναμία, καταβολή, ζάλη, υπνηλία ή αϋπνία, δυσανεξία στο κρύο, κεφαλαλγία, δύσπνοια προσπάθειας. Αυτά τα συμπτώματα έχουν σημαντική επίδραση στην ποιότητα ζωής του ασθενούς. Σε βαρύτερες καταστάσεις τα συμπτώματα γίνονται πιο έντονα, παρουσιάζονται ταχυκαρδία ή αρρυθμίες, δύσπνοια σε ελάχιστη προσπάθεια ή και σε ηρεμία και η αναιμία θεωρείται απειλητική για τη ζωή.

Ερυθροποιητίνη

Η ερυθροποιητίνη είναι μια γλυκοπρωτεΐνη που φυσιολογικά παράγεται στα νεφρά και επιδρά στον μυελό των οστών. Ο μυελός των οστών είναι ο σπογγώδης ιστός που βρίσκεται μέσα στα κόκαλα και σκοπό έχει την παραγωγή των κυττάρων του αίματος. Με τη βοήθεια της ερυθροποιητίνης, ο μυελός των οστών ενεργοποιείται προκειμένου να παραχθούν τα ερυθρά αιμοσφαίρια (ερυθροποίηση). Αυτά περιέχουν αιμοσφαιρίνη, η οποία μεταφέρει το απαραίτητο οξυγόνο στα διάφορα όργανα του ανθρώπινου σώματος.

Αντιμετωπίζεται η αναιμία στους καρκινοπαθείς και ο ρόλος της ερυθροποιητίνης

Η σοβαρή αναιμία στους καρκινοπαθείς αντιμετωπίζεται κατά κύριο λόγο με μεταγγίσεις αίματος όμως τα αποτελέσματα των μεταγγίσεων είναι προσωρινά. Η εμφάνιση, όμως, της ερυθροποιητίνης στην κλινική πράξη περιόρισε τις μεταγγίσεις, καθώς το φάρμακο είναι δυνατόν να χορηγηθεί και σε περιπτώσεις μέτριας αναιμίας, δηλαδή σε μεγαλύτερες τιμές αιμοσφαιρίνης στο αίμα. Η ερυθροποιητίνη, σε αντίθεση με τις μεταγγίσεις που σκοπό έχουν την αντικατάσταση των κατεστραμμένων ερυθρών αιμοσφαιρίων με έτοιμα, ενεργοποιεί την ερυθροποίηση και τα αποτελέσματα της θεραπείας είναι πιο μόνιμα.

Ο αριθμός των κοκκιοκυττάρων μετριέται στη γενική εξέταση αίματος. Φυσιολογικά, κυμαίνεται μεταξύ 1500 και 7000/ul. Όταν ο αριθμός αυτός μειωθεί, τότε έχουμε ουδετεροπενία. Η ουδετεροπενία έχει διάφορες διαβαθμίσεις και ανάλογα με τον αριθμό των ουδετερόφιλων, χαρακτηρίζεται ως ήπια, μέτρια ή σοβαρή, όταν τα ουδετερόφιλα είναι λιγότερα από 500/ul.

Πώς δημιουργείται η ουδετεροπενία στους καρκινοπαθείς;

Στις περισσότερες περιπτώσεις, η ουδετεροπενία είναι αποτέλεσμα της κατασταλτικής επίδρασης της χημειοθεραπείας και της ακτινοθεραπείας στο μυελό των οστών. Το 50% των ασθενών που υποβάλλονται σε χημειοθεραπεία εμφανίζουν κάποιου βαθμού ουδετεροπενία. Είναι όμως δυνατόν, η ίδια η νόσος να διηθήσει το μυελό των οστών και να εμποδίσει την παραγωγή κοκκιοκυττάρων. Η ουδετεροπενία παρατηρείται συχνότερα σε άτομα άνω των 70 ετών, των οποίων ο μυελός των οστών είναι ήδη κατασταλμένος λόγω ηλικίας. Στην περίπτωση χορήγησης χημειοθεραπείας, τα κοκκιοκύτταρα μειώνονται συνήθως 1 εβδομάδα μετά το πέρας της θεραπείας και φτάνουν στο χαμηλότερο σημείο (ναδίρ) 14 ημέρες μετά.

Συμπτώματα και οι επιπτώσεις της ουδετεροπενίας

Η ουδετεροπενία καθεαυτή δεν έχει κανένα σύμπτωμα. Συνήθως διαπιστώνεται τυχαία στη γενική εξέταση αίματος ή όταν ο ασθενής παρουσιάσει λοίμωξη. Όταν τα ουδετερόφιλα είναι χαμηλά, ο οργανισμός δεν μπορεί να καταπολεμήσει αποτελεσματικά τα μικρόβια, με αποτέλεσμα το άτομο να γίνεται επιρρεπές στις λοιμώξεις. Σε ουδετεροπενικούς ασθενείς μια απλή λοίμωξη μπορεί να γίνει τόσο σοβαρή, ώστε να απαιτείται νοσηλεία. Λοιμώξεις μπορούν να δημιουργηθούν σε οποιοδήποτε σημείο του σώματος όπως στη στοματική κοιλότητα, το λαιμό, τους πνεύμονες, τα ιγμόρεια, τα αυτιά, τα όργανα της κοιλίας, το γεννητικό σύστημα και το δέρμα. Ο ασθενής, ανάλογα με την περιοχή της λοίμωξης, παρουσιάζει συμπτώματα, όπως πυρετό, ρίγος, εφίδρωση, πονόλαιμο, βήχα, δύσπνοια, πόνο στη κοιλία, διάρροια, δυσουρία, ερυθρότητα και οίδημα στο δέρμα (κυρίως γύρω από πληγές).

Παράγοντας διέγερσης των κοκκιοκυττάρων

Ο αυξητικός παράγοντας των κοκκιοκυττάρων φυσιολογικά διεγείρει τον μυελό των οστών να παράγει και να απελευθερώνει στο αίμα λευκά αιμοσφαίρια και ειδικότερα ουδετερόφιλα λευκά αιμοσφαίρια (κοκκιοκύτταρα). Τα κύτταρα αυτά κυκλοφορούν στο αίμα και είναι υπεύθυνα για την άμυνα του οργανισμού εναντίον των μικροβίων και άρα των λοιμώξεων.

Αντιμετώπιση ουδετεροπενίας

Η ουδετεροπενία αντιμετωπίζεται μόνο με χορήγηση παράγοντα διέγερσης των κοκκιοκυττάρων προκειμένου να επανέλθουν τα ουδετερόφιλα σε φυσιολογικά επίπεδα. Σε περίπτωση που συνυπάρχει λοίμωξη, αυτή θεραπεύεται με την κατάλληλη αντιβιοτική αγωγή. Πολλές φορές στην κλινική πράξη, για την αποφυγή ουδετεροπενίας, ο παράγοντας διέγερσης των κοκκιοκυττάρων χορηγείται προληπτικά μετά από χημειοθεραπεία.

Ως αλωπεκία ορίζεται η απώλεια τριχών από μέρη όπου φυσιολογικά είναι παρούσες. Μπορεί να είναι παρενέργεια της χημειοθεραπείας και της ακτινοθεραπείας. Οι περισσότεροι άνθρωποι θεωρούν τα μαλλιά τους αναπόσπαστο κομμάτι της εξωτερικής τους εμφάνισης. Σε ορισμένους, η απώλεια των μαλλιών μπορεί να προκαλέσει πολύ έντονα συναισθήματα όπως θυμό ως και κατάθλιψη. Η αντιμετώπιση του καρκίνου συνεπάγεται πολλές αλλαγές στη ζωή και η απώλεια των μαλλιών μοιάζει σαν “συμβολικό” χτύπημα. Αυτές όμως οι αντιδράσεις είναι απόλυτα φυσιολογικές. Μπορεί να χρειαστεί κάποιο χρονικό διάστημα αλλά στο τέλος οι ασθενείς αποδέχονται την απώλεια μαλλιών και, αν χρειαστεί, την αντιμετωπίζουν με απλές αισθητικές λύσεις.

Γιατί τα χημειοθεραπευτικά φάρμακα προκαλούν αλωπεκία;

Τα χημειοθεραπευτικά φάρμακα καταστρέφουν τα καρκινικά κύτταρα. Δυστυχώς, όμως, μπορεί να επηρεάσουν και τα φυσιολογικά κύτταρα του οργανισμού, συμπεριλαμβανομένων και των τριχοθυλακίων (που είναι υπεύθυνα για την παραγωγή των τριχών) με αποτέλεσμα την αλωπεκία. Αντίθετα με τα καρκινικά κύτταρα, τα φυσιολογικά κύτταρα επανακτούν τη φυσιολογική τους λειτουργία. Έτσι αν πέσουν τα μαλλιά κατά την διάρκεια της χημειοθεραπείας, θα επανεμφανιστούν μόλις αυτή τελειώσει.

Όλα τα χημειοθεραπευτκά φάρμακα προκαλούν αλωπεκία;

Μερικά χημειοθεραπευτικά φάρμακα προκαλούν πτώση των βλεφαρίδων, των φρυδιών, των τριχών στο θώρακα, στις μασχάλες, στα πόδια ή στο εφηβαίο. Το κατά πόσο θα πέσουν τα μαλλιά εξαρτάται από το φάρμακο, το συνδυασμό με άλλα φάρμακα, τη δοσολογία και την αντίδραση του οργανισμού. Στον καρκίνο πνεύμονα υπάρχουν κάποια θεραπευτικά σχήματα που δεν προκαλούν απώλεια τριχών.

Πότε θα αρχίσουν να πέφτουν τα μαλλιά;

Τα μαλλιά πέφτουν συνήθως μερικές εβδομάδες μετά την έναρξη της χημειοθεραπείας, σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να συμβεί και σε μερικές ημέρες. Άλλοτε είναι δυνατόν να αραιώσουν (σε ορισμένες περιπτώσεις χωρίς καν να φαίνεται) να σπάνε, να είναι ξηρά και θαμπά. Αντίθετα με τη χημειοθεραπεία, η ακτινοβολία προκαλεί απώλεια τριχών μόνο στην περιοχή ακτινοβόλησης.

Πότε θα αρχίσουν να ξαναβγαίνουν τα μαλλιά μετά το τέλος των θεραπειών;

Τα μαλλιά είναι πιθανόν να αρχίσουν να ξαναβγαίνουν μετά το τέλος της χημειοθεραπείας. Στην αρχή μπορεί να είναι πολύ λεπτά, πιο σγουρά ή με πιο ανοιχτό χρώμα. Θα ξαναβγούν σχεδόν όλα μετά από 3-6 μήνες. Μετά την ακτινοβολία, είναι πιθανό να μεγαλώσουν τα μαλλιά, αλλά θα είναι πιο σκληρά από πριν. Ο χρόνος για να μεγαλώσουν εξαρτάται από την δόση της ακτινοβολίας και τη χρονική της διάρκεια. Ένας μέσος όρος είναι 6-12 μήνες μετά το τέλος της ακτινοβολίας. Σε ορισμένους η αλωπεκία είναι μόνιμη, ενώ σε άλλους τα μαλλιά βγαίνουν κατά τόπους.

Η ναυτία είναι ένα δυσάρεστο συναίσθημα που προηγείται του εμέτου. Συνοδεύεται συνήθως από ωχρότητα, ταχυκαρδία, σιελόρροια και μυϊκή αδυναμία. Ελέγχεται από ένα τμήμα του εγκεφάλου, που είναι υπεύθυνο για τις αυτόνομες λειτουργίες, δηλαδή τις λειτουργίες εκείνες που δεν ελέγχουμε συνειδητά (πχ αναπνοή). Η ναυτία, παρότι είναι η υποκειμενική αντίληψη της ανάγκης του επικείμενου εμέτου, δεν εξελίσσεται πάντα σε έμετο. Εμετός είναι η απότομη εκκένωση του γαστρικού περιεχομένου από το στόμα. Το αντανακλαστικό του εμέτου ρυθμίζεται από ένα κέντρο που βρίσκεται στον προμήκη του εγκεφάλου. Το ποσοστό των ασθενών που έχουν ναυτία κυμαίνεται μεταξύ 6-44% ,ενώ αυτών που πάσχουν από εμέτους μεταξύ 4-25%. Η ναυτία και οι έμετοι που οφείλονται σε χημειοθεραπεία συνήθως εμφανίζονται μέσα στο πρώτο 24ωρο από τη χορήγηση του φαρμάκου, ή όψιμα, 2-7 ημέρες μετά (ανάλογα με τα χημειοθεραπευτικά σκευάσματα που χρησιμοποιήθηκαν). Ως «αναμνηστική» χαρακτηρίζεται η ναυτία που προκύπτει πριν την έναρξη της χημειοθεραπείας με την σκέψη και μόνο της όλης θεραπευτικής διαδικασίας όταν έχει προηγηθεί επεισόδια ναυτίας ή και εμέτων σε προηγούμενο χημειοθεραπευτικό κύκλο. Οι ασθενείς που υποβάλλονται σε ακτινοθεραπεία εμφανίζουν εμετούς συνήθως κατά την διάρκειά της.

Γιατί δεν εμφανίζουν όλοι οι ασθενείς που υπόκεινται σε χημειοθεραπεία εμετούς;

Δεν λαμβάνουν την ίδια θεραπεία όλοι οι ασθενείς που πάσχουν από καρκίνο του πνεύμονα και φυσικά οι δόσεις των χημειοθεραπευτικών διαφέρουν. Οι συνδυασμοί των φαρμάκων που χρησιμοποιούνται σε κάθε χημειοθεραπευτικό σχήμα εξαρτώνται από τον ιστολογικό τύπο του καρκίνου, το στάδιο της νόσου στο οποίο βρίσκεται ο ασθενής, την ηλικία του και τις συνυπάρχουσες ασθένειες που τυχόν έχει. Επίσης λαμβάνεται υπόψη και η έκθεση του σε ακτινοθεραπεία ή σε άλλες χημειοθεραπείες στο παρελθόν. Ακόμη και στην περίπτωση που ασθενείς λαμβάνουν παρόμοια αγωγή είναι πιθανό κάποιοι να ταλαιπωρηθούν από εμέτους και κάποιοι όχι. Ο κάθε οργανισμός αντιδρά διαφορετικά. Η ναυτία και ο έμετος δεν έχουν ως μοναδικά αίτια τη χημειοθεραπεία και την ακτινοβολία. Φάρμακα (μερικά αναλγητικά για παράδειγμα), οι εγκεφαλικές μεταστάσεις, άλλες συνυπάρχουσες ασθένειες, ηλεκτρολυτικές διαταραχές και πολλές άλλες αιτίες μπορούν να οδηγήσουν σε εμέτους.

Ποιοι ασθενείς εμφανίζουν συχνότερα ναυτία και εμετούς;

Περισσότερο ευάλωτοι είναι ασθενείς κάτω των 50 ετών, άτομα που ταλαιπωρήθηκαν από ναυτία και εμετούς κατά τη διάρκεια προηγούμενων χημειοθεραπειών, ασθενείς με δυσκοιλιότητα ή νεφρολογικά προβλήματα, οι ιδιαίτερα αγχώδεις και οι γυναίκες.

Η ναυτία και οι έμετοι αντιμετωπίζονται με την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή που συστήνεται από τον γιατρό είτε προληπτικά είτε για την συμπτωματική αντιμετώπισή τους. Η επιλογή της αγωγής γίνεται ανάλογα με το πόσο «εμετογόνο» είναι το θεραπευτικό σχήμα, δηλαδή πόσο πιθανό είναι να προκαλέσει εμέτους αλλά και συνυπολογίζοντας και άλλους παράγοντες, όπως η ηλικία του ασθενούς και τα προηγηθέντα επεισόδια ναυτίας και εμέτων σε προηγούμενους κύκλους. Επίσης, σε περίπτωση που εμφανιστούν ανάλογα συμπτώματα, ο ασθενής θα πρέπει να ακολουθήσει κάποια ελαφριά διατροφή και να προσέξει την επαρκή κατανάλωση υγρών.

Η ανοσοθεραπεία, εφόσον έχει θέση στη θεραπεία, αποτελεί μια σύγχρονη και αποτελεσματική προσέγγιση στη διαχείριση του καρκίνου του Πνεύμονα. Ωστόσο, σε κάποιες περιπτώσεις, οι ασθενείς εκδηλώνουν ανεπιθύμητες ενέργειες, που σχετίζονται με την «υπερενεργοποίηση» του ανοσοποιητικού συστήματος. Ορισμένες φορές προσβάλλονται περισσότερα από ένα οργανικά συστήματα, ακόμα και ταυτόχρονα. Τα φάρμακα της ανοσοθεραπείας προσβάλλουν το καρδιαγγειακό σύστημα, το δέρμα, το ενδοκρινικό σύστημα, το γαστρεντερικό, το νευρικό αλλά και τους ίδιους τους πνεύμονες. Οι ασθενείς θα πρέπει να ενημερώνονται για τις πιθανές παρενέργειες, να παρακολουθούνται στενά και να ενημερώνουν άμεσα τη διεπιστημονική ομάδα που τους παρακολουθεί, καθώς οι ανεπιθύμητες ενέργειες μπορούν να εμφανιστούν οποιαδήποτε στιγμή κατά τη διάρκεια ή ακόμα και αρκετούς μήνες, μετά τη διακοπή της θεραπείας. Ο θεράπων ογκολόγος πριν από κάθε θεραπεία ελέγχει τις εξετάσεις του ασθενή, ακούει τα συμπτώματα και πραγματοποιεί συνολική αξιολόγηση, προκειμένου να επιβεβαιωθεί η αιτιολογία και να αποκλειστούν άλλες αιτίες. Στη συνέχεια με γνώμονα τη βέλτιστη διαχείριση του ασθενούς και της νόσου, επιλέγει τον καλύτερο τρόπο αντιμετώπισης της τοξικότητας. Ανάλογα με την περίπτωση, μπορεί να επιλεγεί θεραπεία υποκατάστασης, κορτικοστεροειδή ή ακόμα και διακοπή της ανοσοθεραπείας, μέχρι να βελτιωθεί η κλινική και εργαστηριακή εικόνα του ασθενή. Παρακάτω αναφέρονται ορισμένες από τις πιο συνήθεις ανεπιθύμητες ενέργειες κατηγοριοποιημένες ανά όργανο εκδήλωσης:

Γαστρεντερικό σύστημα
Οι πιο συνηθισμένες εκδηλώσεις ανεπιθύμητων ενεργειών από το Γαστρεντερολογικό σύστημα, που σχετίζονται με τη χορήγηση ανοσοθεραπείας, είναι η διάρροια και η κολίτιδα. Επίσης είναι δυνατόν να εμφανιστεί «φαρμακευτική» ηπατίτιδα με μεγάλη αύξηση των ηπατικών ενζύμων. Ανάλογα με τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων χορηγούνται κορτικοστεροειδή από το στόμα, υποστηρικτικές θεραπείες, αντιδιαρροϊκά φάρμακα ή ενδοφλέβια χορήγηση υγρών. Σε πιο σοβαρές περιπτώσεις εξετάζεται η νοσηλεία, η χρήση ενδοφλέβιων κορτικοστεροειδών και η διακοπή της ανοσοθεραπείας.

Δερματικές εκδηλώσεις
Οι δερματικές ανεπιθύμητες ενέργειες εξαιτίας της ανοσοθεραπείας, μπορεί να περιλαμβάνουν ποικίλες εκδηλώσεις, όπως εξάνθημα, κνησμό, λεύκη, ψωρίαση κλπ. Καθώς η δερματική τοξικότητα είναι συχνή, εμμένουσα και δύσκολη στην αντιμετώπιση πρέπει η διεπιστημονική ομάδα αντιμετώπισης του καρκίνου του πνεύμονα, να στελεχώνεται και από εξειδικευμένο δερματολόγο. Πριν από την έναρξη της ανοσοθεραπείας γίνεται δερματολογική εξέταση για την «χαρτογράφηση» της εικόνας αναφοράς, η οποία επαναλαμβάνεται και κατά τη διάρκεια της θεραπείας, σε τακτά διαστήματα, προκειμένου να εντοπιστεί έγκαιρα το οποιοδήποτε δερματικό εύρημα. Ανάλογα με τη σοβαρότητα της κατάστασης, χορηγούνται τοπικά ή από του στόματος κορτικοστεροιειδή και αποφασίζεται η χρονική διάρκεια διακοπής της ανοσοθεραπείας καθώς και το σχήμα επανέναρξής της.

Ενδοκρινοπάθειες
Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι ασθενείς που υποβάλλονται σε ανοσοθεραπεία μπορεί να εκδηλώσουν ενδοκρινοπάθειες που σχετίζονται μεταξύ άλλων με την εμφάνιση σακχαρώδους διαβήτη ή με τη λειτουργία του θυρεοειδή (υπο- ή υπερ- θυρεοειδισμό) και της υπόφυσης. Για το λόγο αυτό, υποβάλλονται τόσο στην έναρξη της θεραπείας όσο και περιοδικά κατά τη διάρκειά της, σε κλινική και εργαστηριακή αξιολόγηση για τον εντοπισμό συμπτωμάτων και βιοχημικών ευρημάτων από τους ενδοκρινείς αδένες. Τις περισσότερες φορές η εργαστηριακή και βιοχημική διαταραχή προηγείται της κλινικής εκδήλωσης της τοξικότητας. Για την αντιμετώπιση των ενδοκρινοπαθειών που σχετίζονται με την ανοσοθεραπεία, χορηγούνται κορτικοστεροειδή, η ανοσοθεραπεία αναστέλλεται, ενώ εξετάζεται κάθε φορά και η χρήση ορμονικής υποκατάστασης. Με την βελτίωση, ο θεράπων ιατρός επανεξετάζει τη δόση των κορτικοστεροειδών και το ενδεχόμενο επανέναρξης της θεραπείας. Οι ασθενείς που εκδηλώνουν ενδοκρινοπάθειες παρακολουθούνται στενά καθ΄ όλη τη διάρκεια της θεραπείας, αλλά και μετά τη διακοπή της, προκειμένου να διασφαλιστεί πως χρησιμοποιείται η κατάλληλη ορμονική υποκατάσταση.

Καρδιαγγειακό σύστημα:
Με τη χορήγηση της ανοσοθεραπείας μπορεί να εκδηλωθούν περικαρδίτιδα, μυοκαρδίτιδα, ή διάφοροι τύποι αρρυθμιών. Απαιτείται μεγάλη εμπειρία και στενή παρακολούθηση προκειμένου να αναγνωρίσουν έγκαιρα τα συμπτώματα. Εάν ένας ασθενής αναπτύξει σημεία από το καρδιαγγειακό σύστημα, πρέπει να λάβει υψηλές δόσεις κορτικοστεροειδών ή αντιαρρυθμικά φάρμακα, σε συνεργασία με τον καρδιολόγο του, ενώ διακόπτεται η ανοσοθεραπεία, μέχρι την ικανοποιητική βελτίωση της καρδιακής λειτουργίας.

Πνευμονικές εκδηλώσεις:
Σε ασθενείς που υποβάλλονται σε ανοσοθεραπεία μπορεί να παρατηρηθεί πνευμονίτιδα ή διάμεση πνευμονοπάθεια. Η πνευμονίτιδα από ανοσοθεραπείας είναι από τις πιο δύσκολες καταστάσεις διαγνωστικά και θεραπευτικά, διότι έχει παρόμοια κλινική και ακτινολογική εικόνα με ειδικές λοιμώξεις των πνευμόνων, πνευμονίτιδα από ακτινοθεραπεία, λεμφαγγειακή διασπορά και επιδείνωση του καρκίνου. Για το σκοπό αυτό, ο θεράπων ογκολόγος παρακολουθεί τακτικά τους ασθενείς, κλινικά και με αξονική τομογραφία πνευμόνων, ενώ συχνά απαιτείται και η συμβολή του πνευμονολόγου. Ανάλογα με τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων ο ασθενής λαμβάνει κορτικοστεροειδή από του στόματος ή ενδοφλέβια και αντίστοιχα διακόπτεται η ανοσοθεραπεία μέχρι να βελτιωθεί αναπνευστικά.